Fatmira Nikolli – Po, atdheu është një ndryshore e vazhduar, është evaziv, atdhe s’është diskret. Është një probabilitet, një gri me shumë nuanca mes zeros dhe njëshit, dy skajet e gjithësisë, të cilat ai i mbush me hope dhe kur s’e pret. Atdheu është i rastësishëm, si një gabim i pamësuar. Mbase, ndaj asnjë linjë ajrore, ka njëzet vjet, nuk më ka çuar në atdhe. Në këtë utopi, e cila ngaqë është e tillë duhet edhe pa kusht e arsye. Tirana ime sa vjen e bëhet një TIA, shenjë ndërkombëtare itinerari në kërkimet online për biletë të favorshme. Nuk është dashuri e pamundur, por dashuri e pakthyer. Një dështim agjencish udhëtimi. Shpejtësia reaktive nuk të bën punë. Sepse qenkësh iluzion shpejtësia, në të vërtetë paskësh vetëm largësi dhe kohë, e kohët i kemi të ndryshme. Shkëlqim Çela “Barërat e së keqes”, Botime Çabej, 2019.
Ky është një përkufizim i atdheut nga një shkrimtar që prej vitesh jeton larg tij dhe prej kësaj distance kundron me mall e dhembje, çfarë ka humbur e çfarë ka fituar. Malli dhe dhembja përpjesëtohen me dashurinë e irritimin që ndjen se atdheu, siç thotë ai kjo dashurie e pakthyer, bart mbi vete edhe barërat e së keqes, ndërsa ka mbetur vendnumëro në cepin juglindor të Europës, i pafuqishëm për të dalë nga ‘burgu’ i vet.
Shkrimtari vjen me një libër të ri kur përmes tregimeve shpërfaq atë që sheh syri i tij mes dy botëve: kujtesës kolektive për vendlindjen dhe mandej vetë botën ku jeton.
Vëllimi “Barërat e së keqes” nyjëtohet në tri pjesë, nga të cilat e para “strehohet” kryesisht në kontekst amerikan, ku edhe rron prej shumë vitesh autori.
Prej vitesh, ai jeton në SHBA, por ka qenë prezent për lexuesin me një sërë librash në prozë e poezi si “Mëmëdhembje” (përmbledhje me tregime), “Zgjimi i ushtarit nga vdekja fushore” (përmbledhje me poezi), “Këmbë qeni” (poezi), “Tuneli i dhëndurëve” (tregime), “Ishulli Ruzvelt” (novela), “Nga ngjyrë e pluhurit dukesh si hëna” (poezi). Tregimet e këtij autori spikasin jo vetëm për stilin, por dhe ngjyrimet emocionale, të cilat janë të lidhura fort me gjuhën e kujtesës.
“Unë jam statisticien me profesion e te çdo histori ka një të përgjithshme dhe një të veçantë, vetë qenia është një përzierje e këtyre të dyjave. Unë kam zgjedhur që të veçantën time, atë që më dallon për së pari, ta kem të qenët shqiptar. Në qoftë se pjesën e parë të jetës do ta kisha kaluar në Amerikë dhe të dytën në Shqipëri, e anasjella e kësaj që ka ndodhur, me siguri që të veçantën time do ta kisha të lidhur me Amerikën”, shprehet vetë autori vite më parë.
Pjesa e dytë e librit mbërrin si “letërsi kujtese” mbi Shqipërinë, a më imtësisht mbi jetën në Shqipërinë e së shkuarës, thotë Anna Shkreli nga Çabej. Ajo vëren se ai është i qartë se tërheqja e lexuesit te një skutë e kohës do mbetej veçse një ushtrim nostalgjik, autori zgjedh që në tablonë e së shkuarës të skicojë, mu si nervatura ato forca të përhershme e të pandryshueshme në shoqërinë dhe politikën shqiptare. Skicon pra të qenësishmen tonë. Këto “proza nga Shqipëria” nuk janë thjesht kujtime të autorit, por situata të cilat çdokush mund t’i identifikojë si pjesë të kujtesës kolektive të një populli. Më poshtë një pjesë nga pjesë nga libri.
KULPRA
Në pyllin që mbulon një pjesë të shtegut për ecje në parkun sportiv të kontesë, sot prenë një pemë së cilës nuk ia dinim emrin. E kishim parë prej kohësh degradimin e saj. Nuk ishte pemë e vjetër, ishte pemë me kulpër. Ka lloj-lloj bimësh që u ngjiten drurëve më të lartë, janë pa trung, si hardhitë, por më të holla, më të të epshme, ka syresh që janë bërë epidemi, keni dëgjuar për bimën kudzu? Kjo që shihni nuk është kudzu, meqë ra fjala, dhe as kulpër helmuese, të cilat po i preke ta bëjnë trupin plagë… E patëm ndjekur me sy se si zhvillohej kulpra mbi trupin e drunjtë. Në fillim iu kacavar në trung me disa gishta të zgjatur që synonin për lart. Kishte diçka prej ballkoneve me dorëzonja, ose prej mureve me bimë kacavjerrëse ai gjelbërim i përhershëm trungu. Më pas ajo u ngjit deri në degët e para kryesore, duke ia veshur me blerim gjithë pjesët mbajtëse pemës. Aty na u shfaq dyshimi i parë, ai pushtim nuk po dukej më aq i pafajshëm e i padëm. Filluam ta vëzhgonim më me kujdes ndërsa i shkonim pranë në ecjet e përditshme. Vumë re që gjethërinë e pemës kulpra nuk e kishte prekur ende. Besuam në mirëkuptimin bimor, mirësinë vegjetariane, tekefundit diell ka për të gjithë, thamë, dhe pema kulprën e kishte ndihmuar mjaft gjer më tani, i kishte dhënë mbështetje. Gjethet e kulprës pak dallonin së largu nga ato të pemës me blerimin fund e krye.
Më vonë sikur vumë re një lodhje në krahët e pemës. Harlisja e degëve të saj kishte një venitje të çuditshme. Kuptuam. Kulpra e kishte vazhduar rritjen edhe mbi degët më të holla tashmë, ato që mbanin gjethërinë, dhe veç peshës së saj, të cilën lastarët e njomë e ndjenin më ndryshe nga trungu, atyre u duhej të mbanin edhe hijen e saj. Hija është më e rëndë se trupi – e kush mund ta dijë këtë më mirë se një bimë, një pemë dhe një fantazmë?
Që nga ajo kohë, rrëgjimi dhe rrënimi i pemës ndodhi shumë shpejt. Punëtorët e parkut erdhën me merakun se mos pema binte nga era dhe godiste ndokënd që ecte shtegut, një merak më se i përligjur ky. Dhe e prenë sot pra, me një sharrë me zinxhir, e cila e vuajti veprën e vet me një ankim zanor që ngrihej herë-herë e më pas shuhej për t’u ndjerë prapë edhe më fort, si kujë kësolli. Pema ra në brinjë në anën e kundërt të shtegut. Shkuam e pamë nga afër se si pushtimi i kulprës kishte qenë i plotë, mbulimi gjithëpërfshirës, hija e saj terminale. Gishtërinjtë e saj kishin depërtuar kudo, me spërdredhje nga më të ndërlikuarat, një dëshirë e ethshme që prapë nuk mund të quhej afeksion prej ftohtësisë së llërëve litar. Disa nga llërët e kulprës ishin veçanërisht të trasha dhe kishin lëshuar rrënjëza të holla e të dendura mbi dru. Ngjanin si mijëkëmbësha të ngordhur, dhe nuk ishim të sigurt nëse ato qime ishin thjesht për t’u mbajtur apo hynin nën lëvore për t’i pirë limfën pemës. Me kujdes u përpoqa të shkulja një konop të tillë dhe kur ia arrita ta shkëpusja nga trungu, ndjeva se si u përpëlitën kthetrat e vogla të shqyera nga përdhuna. Nuk munda ta kuptoja nëse ato vetëm mbaheshin apo edhe thithnin jetën tjetër, tek e cila kishin bujtur. Nuk munda të mos pikëllohesha, jo aq nga mendimi i vdekjes së drurit, sesa nga fakti që ajo pemë iku pa ditur se ç’është një përqafim i vërtetë.
Parakrahu im mbi supin e dashur u rrëqeth një grimë nga një frikë e re floeme. Ne ndajmë të njëjtën origjinë me pemët, mendova, dhe pothuaj iu gëzova lëvoreve të mia të ashpra, zgavrave të plakjes dhe bosheve me mpirje ullinjsh xhungorë, ndërsa një frikë lianash gjarpëronte fshehur nëpër damarë.
